Door Sigrid Lensink-Damen
In dit deel van De Talenreis neem ik onze moedertaal onder de loep. Het Nederlands is samen met het Engels, Duits en Fries een West-Germaanse taal. Er zijn ruim 23 miljoen moedertaalsprekers van het Nederlands wereldwijd. Voor 5 miljoen mensen is Nederlands de tweede taal. Wat is eigenlijk de oudste Nederlandse zin? En hoe klonk het Nederlands in 500 na Christus?
Vogels
‘Hebban olla uogala nestas hagunnan hinase hi(c) (a)nda thu uuat unbidan uue nu.’ Dit is waarschijnlijk de bekendste geschreven Nederlandse zin. Het betekent: ‘Hebben alle vogels nesten begonnen, behalve ik en jij. Waarop wachten we nu?’ Het verhaal gaat dat dit zinnetje door een monnik, hevig verliefd, in de marge van een geschrift was neergepend. Waarschijnlijker is dat een kopiist gewoon zijn nieuwe pen uitprobeerde, voordat hij zijn overschrijfwerk hervatte. Hoe het ook zij, hij schreef het zinnetje in ieder geval in de 11e eeuw op.
Oudere zinnen
Toch zijn er nog oudere overblijfselen van geschreven Nederlands gevonden. ‘Malto thi afrio lito’ (‘Ik zeg je, ik maak je vrij, halfvrije.’) is daar een voorbeeld van. Deze formulering werd gebruikt om een lijfeigene zijn vrijheid terug te geven en komt uit de Salische Wet, het eerste wetboek sinds de Romeinen, van de 6e eeuw. Een ander mooi voorbeeld is: ‘Gelobistu in got alamehtigan fadaer?’ (‘Geloof je in God, de Almachtige Vader?’) uit een doopgelofte van eind 8e eeuw.
Deze voorbeelden gaan om enkele zinnen in een verder Latijns of Frans geschrift. De Wachtendonckse Psalmen vormen het eerste Oudnederlandse ‘boek’. Deze verzameling teksten stamt uit de 10e eeuw en is ook een van de eerste vertalingen in het Nederlands (uit het Latijn).
Van Oergermaans naar Nederlands
Wat maakt het Nederlands nou Nederlands? Welke kenmerken heeft onze moedertaal die hem onderscheidt van bijvoorbeeld het Duits? De antwoorden lijken voor de hand te liggen (uitspraak, grammatica), maar onze taal heeft pas na diverse ontwikkelingen de voor ons zo bekende klank en vorm gekregen. Het moderne Nederlands ontstond uit, van oud naar nieuw, het Nederfrankisch, Oudnederlands, Middelnederlands (Diets) en het Nederduits.
Verschillen met het Duits
Het Nederlands heeft de Hoogduitse klankverschuiving (zie Wikipedia voor een duidelijke uitleg hierover) niet ondergaan, maar het Duits wel. De scheiding tussen deze twee taalgebieden ligt ergens tussen het zuidoosten en noordwesten van het gebied waar Germaans werd gesproken. Hoe noordelijker, hoe minder klankverschuiving. Een ander verschil tussen Nederlands en Duits is dat het Duits naamvallen heeft behouden en het Nederlands niet. In zijn woordenschat heeft het Nederlands veel Romaanse invloeden, wat onze taal natuurlijk ook uniek maakt in vergelijking met het Duits.
Modern Nederlands
Het Nederlands is in de 20e eeuw qua spelling veel veranderd, onder andere door standaardisering en wetgeving. Ook is er een Taalunie in het leven geroepen, opgericht door België, Nederland en Suriname. Deze unie promoot en beschermt de Nederlandse taal.
Een paar grappige sites over taal, waarin jullie de ontwikkelingen van het Nederlands zelf kunnen bekijken, wil ik jullie niet onthouden. Ten eerste deze: sms-taal, een online woordenboek met alles wat je moet weten over sms’en, een van de modernste vormen van het Nederlands.
Totaal tegenovergesteld daaraan is de Vereniging ter Bevordering van het Gebruik van het Bedreigde Nederlandse Woord, die woorden als ‘onverdroten’, ‘karbonkel’ en ‘wankelmoedig’ graag weer in het alledaagse taalgebruik terugziet. Lees vooral ook de commentaren van de fans, sommige zijn hilarisch.
En als klap op de vuurpijl geef ik jullie een link naar een fragment uit een tv-programma van de Belgische tv-zender Canvas, waarin je kunt horen hoe het Nederlands in 1500, 1000 en 500 na Christus moet hebben geklonken: http://video.canvas.be/eeuwenoud-nederlands.
De volgende keer staat er weer een Indo-Europese taal in de schijnwerpers: het Russisch.
Bronnen:
Over de geschiedenis van het Nederlands
De video over hoe het Nederlands vroeger klonk
Over Hebban olla vogala
Over de Salische Wet
Wikipedia over het Nederlands
Over de Wachtendonkse Psalmen
De Grote Taalatlas
Over de tweede Germaanse klankverschuiving
Over sms-taal
De Vereniging ter Bevordering van het Gebruik van het Bedreigde Nederlandse Woord
Geen opmerkingen:
Een reactie posten