Vertalers ABC’tje

Door Elise Reynolds  

Wat is vertalen tegenwoordig? Er vinden online en offline tal van verhitte discussies plaats over de laatste ontwikkelingen in de vertaalsector: Machine Translation en vertaalgeheugens die het mogelijk maken sneller en in grotere volumes te vertalen, hongerloontarieven in Azië, klachten over marktverzieking door goedkope, ongeschoolde vertalers die toch aan de bak komen door de kiloknallerpraktijken, en druk van grote vertaalcorporaties. Er lijken zich overal versplinteringen voor te doen in de vertaalmarkt.

Ik vind het interessant om dit te volgen, omdat het mijn vak is, maar ik heb er in de praktijk weinig mee te maken. En dat terwijl ik al 19 jaar professioneel vertaler Nederlands-Engels ben. Ik wil in dit stukje even stilstaan bij waar het in mijn werk allemaal om draait: Nederlandse teksten naar het Engels vertalen.

A voor Achterliggende bron 

Vertalen begint bij de bron, er zijn zelfs drie belangrijke bronnen om in overweging te nemen. Een vertaling is gebaseerd op een brontekst. Dat is bron nummer een.

En dan bron nummer twee: bedenk tijdens het lezen van de brontekst de achterliggende bron: wie is de auteur? Een aanbeveling voor een bepaald merk whisky heeft een andere lading als deze van een slijterij komt dan als hij door een voedingsdeskundige geschreven is. Is een verslag van een kunstbeurs geschreven door een gevreesde kunstcriticus of door de moeder van een van de kunstenaars? Vrienden zullen vriendelijker over je huisgemaakte pasta pesto oordelen dan betalende klanten in een restaurant! Dit bepaalt het onderliggende perspectief van de tekst.

En dan is er nog een derde bron: de klant die opdracht geeft tot de vertaling. De identiteit van de klant vertelt je veel over de allesbepalende context. Waar is de vertaling voor nodig, een commercieel doel of voor het onderwijs? Een cultureel festival of een internetbureau? Dit heeft veel invloed op het taalgebruik, de taalconventies en de uitstraling van de tekst.

Naast deze taalkundige overwegingen, heb je ook met de klant te maken om de vertaling tot stand te brengen. Wat verwacht de klant? Een vertaalde, Engelse tekst, zonder opmerkingen of discussie? Of een vertaalde tekst met daarin nog ruimte voor overleg, af te ronden nadat eventuele inconsistenties in de brontekst besproken zijn, alternatieven afgewogen en feedback gegeven over stijl en tone of voice? Verschillende klanten prefereren verschillende werkwijzen. Zorg dat je hierover duidelijke afspraken maakt.

B voor Bedoeling 

De bron dus, is het belangrijkste, de basis van de vertaling. Maar wanneer je aan het vertalen bent, moet je ook de doelgroep in gedachten houden. Wie gaat de vertaling lezen? Bestuursleden van een moederbedrijf in de VS die inzage willen in wat de Nederlandse media over hun Europese dochtermaatschappij hebben geschreven? Of is de tekst voor lezers met allerlei nationaliteiten bedoeld, die de kunstbiënnale in Venetië volgende week bijwonen? Wil de klant dat de tekst SEO-gevoelig is? Is de tekst voor intern gebruik of voor publicatie? Voor kenners binnen een vakgebied of een breder publiek? Dit heeft allemaal weerslag op de te gebruiken terminologie, register en, uiteindelijk, de prijs van de vertaling.

C voor Capabiliteit 

Nu de basis duidelijk is, kun je aan het werk. Het vertalen zelf: het mooiste deel van mijn werk. Hoewel je de betekenis van de brontekst moet behouden, is het belangrijk een succesvolle overstap te maken naar de doeltaal. Je kan de tekst niet slechts naar het Engels (of jouw doeltaal) vertalen, de doeltekst moet ook herschreven worden zodat hij natuurlijk loopt. [red: lees voor meer informatie hierover ook Beginnen aan een vertaalopleiding in deze editie van Vertalersnieuws.] Als je te veel vastzit aan de brontaal, hoor je dat terug in de vertaling, die stokt, vervelend leest, en het ergste van alles: niet uit gelezen wordt.

Het hele alfabet 

Maar hoe leuk ik mijn vertaal ABC’tje ook vind, er is meer aan de hand in de vertaalwereld. De vertaalmarkt wordt nu zo groot, door globalisering, groeiende internationale handel, en steeds toenemende online communicatie (blogs, e-mails, wikis, etc.), dat er ook meer nodig is om aan de gigantische vertaalbehoefte tegemoet te komen.

Alle discussies over geautomatiseerde vertalingen en de globale marktwerking, voor én tegen, zijn dan ook broodnodig om dit relatief nieuwe terrein als pioniers te verkennen. De eerder genoemde software en kiloknallers hebben een eigen rol te vervullen: zij komen tegemoet aan de behoefte van een bepaald segment om betaalbaar enorme volumes tekst te vertalen. Binnen dit scala aan nieuwe vertaalservices, zoals geautomatiseerde vertaling, post-editing en snelheid-verhogende soft- en hardware, zullen sommige oplossingen onmisbare tools worden, en andere voor kwaliteitsproblemen en marktverzieking zorgen. Dus ik blijf de ontwikkelingen volgen. Het zijn andere vertaalpraktijken dan de mijne (nu zogenaamd ‘human translation’) maar zij hebben mogelijk net zo goed een bestaansrecht.

--
Elise Reynolds is een Amerikaans-Nederlandse die al 19 jaar als freelance vertaalster en editor werkzaam is. Ze vertaalt alleen van Nederlands naar Engels. Haar bedrijf Id Est heeft ook een website; die vindt u op www.idest.nl.